Erkən Peşəkar Döyüşlər
Peşəkar boks dahisi Mayk Tayson 1985-ci ildən etibarən öz karyerasını qurmağa hazır idi — onun təbii gücü, dəmir intizamı və üstünlük göstərmək arzusu artıq formalaşmışdı. Əfsanəvi məşqçi Kas D’Amatonun yetirməsi olan Tayson “peek-a-boo” texnikasını mənimsəmişdi — baş və əllərin daim hərəkətdə olması, müdafiə mövqeyindən döyüşmək və qəfil, dağıdıcı zərbələrlə hücum etmək. Bu erkən döyüşlərdə onun rinqdəki möhtəşəm gücü və dəqiqliyi özünü göstərdi və onu ağır çəki divizionunun növbəti böyük ulduzu kimi tanıtdı.
Əslində, Tayson peşəkar kimi ilk ilində heyrətamiz 15 döyüş keçirdi və onların hamısını qazandı — əksəriyyəti birinci raundda nokautla başa çatdı. Hərçənd ki, bu döyüşlər adətən tanınmamış rəqiblərə qarşı idi, lakin bu, ona təcrübə qazanmaq və adını geniş kütləyə tanıtmaq imkanı verdi. Azarkeşlər onun məşhur rəqibləri saniyələr içində necə məğlub etdiyinə heyran qalırdılar. Tayson tezliklə peşəkar idmanda ən çox gözlənilən adlardan birinə çevrildi, amma 1985-ci ilin sonuna qədər o, hələ də ən yaxşı ağır çəki döyüşçüləri ilə ciddi sınaqdan keçməmişdi.
İlk Titul Şansı və Qələbə
Taysonun ilk titul döyüşü 1986-cı il noyabrın 22-də baş verdi — o, WBC ağır çəki çempionu Trevor Berbiklə qarşılaşdı. 20 yaşlı Tayson döyüşə 27-0 (25-i nokaut) rekordla daxil oldu və yaşına baxmayaraq, favorit sayılırdı. Las Veqasda keçirilən bu döyüş ağır çəki titulunun birləşdirilməsi seriyasının bir hissəsi idi və məqsəd mübahisəsiz çempion müəyyən etmək idi.
Tayson döyüşün ilk dəqiqələrindən öz üstünlüyünü göstərməyə başladı. Zəng çalındığı andan etibarən o, Berbiki geri çəkilməyə məcbur edən sürətli və yandırıcı kombinasiyalarla hücuma keçdi. İkinci raundda endirdiyi “uppercut” Berbiki yerə sərdi. Çempion ayağa qalxmağa çalışsa da, ayaqları yenidən onu tutmadı — bu an boks tarixinin unudulmaz nokaut səhnələrindən birinə çevrildi. Hakim döyüşü dayandırdı və Tayson — cəmi 20 yaş 4 aylıq — WBC ağır çəki çempionu elan olundu.
Ən Gənc Ağır Çəki Çempionu
Berbik üzərindəki bu qələbə ilə Mayk Tayson tarixdəki ən gənc ağır çəki dünya çempionu oldu (bu rekord hələ də yenilənməyib). Bu nailiyyət təkcə istedadın yox, illərlə davam edən məşqlərin, şəxsi transformasiyanın və strateji karyera quruculuğunun nəticəsi idi. Gənc yaşına baxmayaraq, onun hakim mövqeyi və mükəmməl çıxışları dünyada rezonans doğurdu.
Bu zəfərdən qısa müddət sonra Tayson ağır çəki titulunu birləşdirməyə başladı. 1987-ci ildə Ceyms “Bonecrusher” Smit üzərində qələbə ilə WBA titulunu qazandı, daha sonra isə həmin il Toni Takeri məğlub edərək IBF tituluna da sahib çıxdı. Tayson boks tarixində eyni vaxtda WBA, WBC və IBF tituluna sahib olan və onları ardıcıl birləşdirən yeganə ağır çəki döyüşçüsüdür.
Əsas Döyüşlər və Yaddaqalan Anlar
Mayk Taysonun boks dünyasının zirvəsinə yüksəlişi bir sıra həlledici döyüşlər və unudulmaz çıxışlarla yadda qaldı. Titulu qazandıqdan sonra o, tempini azaltmadı — ağır çəki divizionunda dağıdıcı və görünməmiş şəkildə irəlilədi. Onun döyüşləri təkcə qələbələrlə deyil, bu qələbələrin necə — qətiyyətli, dramatik və çox zaman döyüşün ilk dəqiqələrində — qazanılması ilə fərqlənirdi.
Trevor Berbikə Qarşı Döyüş (1986)
1986-cı ilin noyabrında baş tutan döyüş sadəcə titul uğrunda mübarizə deyildi – bu, Taysonun dünya səhnəsində “bir nəsildə bir dəfə doğulan qüvvə” kimi təqdim olunduğu gündü. Trevor Berbik – Məhəmməd Əlini onun son döyüşündə məğlub etmiş təcrübəli WBC çempionu – çətin rəqiblərə qarşı döyüşə alışmışdı və sərt boksçu kimi tanınırdı.
Lakin Taysona qarşı, Berbik ilk andan etibarən tamamilə aciz görünürdü. Taysonun dinamik ayaq hərəkətləri, davamlı baş hərəkətləri və dağıdıcı sol krounları Berbiki çaşqın və məyus vəziyyətə saldı. İkinci raundda Taysonun sol zərbəsi Berbiki ringdə silkələdi. Berbik üç dəfə ayağa qalxmağa çalışdı, lakin ayaqları onu daşıya bilmədi və hakim döyüşü dayandırdı. Berbikin təkrarən ayağa qalxıb yenidən yıxılması idman tarixində ikonik görüntülərdən birinə çevrildi və Taysonun “ən qorxunc nokaut ustası” kimi reputasiyasını möhkəmləndirdi.
Ağır Çəki Divizionunda Üstünlük
Trevor Berbik üzərindəki tarixi qələbədən sonra Tayson ağır çəkidə tam hökmranlıq əldə etmək üçün dərhal hərəkətə keçdi. 1987-ci ilin martında o, WBA çempionu Ceyms “Bonecrusher” Smit ilə qarşılaşdı. Smit 12 raund davam gətirməyi bacardı, lakin döyüşün böyük hissəsini Taysonun dağıdıcı zərbələrindən qaçmaq üçün qucaqlaşmaqla keçirdi. Tayson hər raundda üstünlük göstərərək yekdilliklə qalib gəldi və WBA titulunu da qazandı.
Həmin ilin sonunda Tayson IBF titulunun sahibi Toni Takerlə qarşılaşdı. O bu döyüşü də hakim qərarı ilə qazandı və bununla da dünya ağır çəkisində mübahisəsiz çempion oldu. Bu nailiyyətlə Tayson:
- WBC, WBA və IBF titullarını birləşdirdi
- Eyni anda bu üç titula sahib olan ilk ağır çəki boksçusu oldu
- Bunu cəmi 21 yaşında bacardı
Onun titul müdafiələri vəhşicəsinə sərt idi. Tayson hər bir rəqibini sürət, təzyiq və güclə boğurdu. Məsələn:
- Pinklon Tomas
- Tayrell Biqqs
- Toni Tabbs
— bu rəqiblərin hamısı üç raunddan əvvəl sıradan çıxarılmışdı, Taysonun tempinə və dəqiqliyinə tab gətirə bilmirdilər.
1988-ci ilə gəldikdə isə Tayson sadəcə çempion deyildi — o, artıq qlobal sensasiyaya çevrilmişdi. Onun döyüşləri dünya miqyasında maraq doğurur, “pay-per-view” rekordları qırılırdı. Bu dövr boks tarixinin ən dominant çempionluq dövrlərindən biri sayılır.
Lerri Holms üzərində Qələbə (1988)
22 yanvar 1988-ci ildə Tayson boks tarixindəki ən diqqətçəkən qələbələrindən birini qazandı — keçmiş dünya çempionu Lerri Holmsu məğlub etdi. Məhəmməd Əli dövrünün son nümayəndələrindən olan Holms bu döyüş üçün təqaüddən qayıtmışdı. Yaşı 38 olsa da və artıq pik formasında olmasa da, Holms döyüş texnikası və zərbələri ilə tanınan təcrübəli boksçu idi.
Lakin Taysonla qarşılaşmada Holms yaşını tam hiss etdirdi. Tayson birinci raunddan etibarən onu izləməyə başladı və dördüncü raundda Holmsu üç dəfə yerə yıxdı. “Üç nokaut” qaydası tətbiq edildi və bu, Holmsun karyerasında yekun zəngə qədər dözmədiyi yeganə döyüş oldu. Bu isə Taysonun boks dünyasına verdiyi güclü mesaj idi.
Mayk Taysonun Möhtəşəm Nokaut Seriyası
1985–1989-cu illər arasında Tayson ağır çəki tarixinin ən qorxulu rekordlarından birini yaratdı. İlk 37 döyüşündən 33-nü nokautla qazandı — çoxu birinci raundda başa çatırdı. Onun bu seriyası təkcə vəhşiliyi ilə deyil, həm də davamlılığı ilə seçilirdi. Rəqiblər onun əl sürəti, bədən hərəkətləri və yumruq gücünün qarışımına müqavimət göstərə bilmirdilər.
Məsələn, 1988-ci ildə Maykl Spinksi cəmi 91 saniyəyə nokaut etdi. Spinks məğlubedilməmiş, sabiq çempion idi — bu, Taysonun nə qədər güclü olduğunu göstərdi. Tayson, Spinksi sanki adi bir boksçu kimi göstərdi. Bu döyüş Atlantik Sitidə keçirildi və bütün dünyada yayımlandı. Bu, Taysonun karyerasının zirvəsi hesab olunur və boks tarixinin ən dominant titul döyüşlərindən biri sayılır.
Buster Duqlasa Uduzması və Onun Təsiri
Boks tarixinin ən gözlənilməz məğlubiyyətlərindən biri 1990-cı il fevralın 11-də baş verdi — məğlubedilməz, mübahisəsiz çempion və qorxulu döyüşçü Mayk Tayson 42-1 nisbəti ilə “autsayder” sayılan Ceyms “Buster” Duqlasa nokautla uduzdu. Bu məğlubiyyət bütün dünyanı şoka saldı və Taysonun karyerasında dönüş nöqtəsinə çevrildi. Növbəti asan titul müdafiəsi kimi nəzərdə tutulmuş döyüş, əslində onun üçün uzun və ağrılı enişin başlanğıcı oldu.
Ceyms “Buster” Duqlasa Qarşı Şok Məğlubiyyət (1990)
Döyüş Yaponiyanın Tokio şəhərində keçirildi. O zaman Tayson dünyanın ən qorxulu boksçusu kimi tanınırdı. Rinqə 37-0 rekordla daxil oldu — bunlardan 33-ü nokaut idi. Duqlas isə istedadlı və hündür boksçu olsa da, heç vaxt elita səviyyəsində qiymətləndirilməmişdi. Az adam onun təkcə döyüşü başa vura biləcəyinə, nəinki qalib gələcəyinə inanırdı.
Lakin Tayson artıq əvvəlki diqqətli və disiplinli döyüşçü deyildi. Hazırlıq düşərgəsində xaos, şəxsi problemlər və zəif məşq planı ilə bağlı şayiələr dövr edirdi. Əvəzində, Duqlas böyük əzm və fokusla döyüşə çıxdı — o, yeni rəhmətə getmiş anasının xatirəsinə bu döyüşü həsr etmişdi. İlk raunddan etibarən Duqlas uzun zərbələri, iti kombinasiyaları və aktiv hərəkəti ilə döyüşə nəzarət etməyə başladı. Taysonun gözündə şişkinlik yaranmağa başladı və o, təkrar-təkrar təmiz zərbələr aldı.
Tayson səkkizinci raundda Duqlası yerə yıxsa da, Duqlas özünü toparladı və daha da güclü qayıtdı. Onuncu raundda isə o, dağıdıcı bir “uppercut” və ardınca dörd zərbədən ibarət amansız kombinasiya ilə Taysonu yerə yıxdı. Tayson ilk dəfə olaraq rinqdə ayağa qalxa bilmədi. Dünya heyrətə gəldi. Çempion — bir çoxunun “isti məşq” saydığı bir rəqib tərəfindən taxtdan salınmışdı.
Bu Məğlubiyyətin Taysonun Karyerasına Təsiri
Buster Duqlasa uduzmaq təkcə məğlubiyyət deyildi — bu, Taysonun həyatını və karyerasını dəyişdirən psixoloji və simvolik bir zərbə idi. Onun “məğlubedilməz” imici məhv oldu. Azarkeşlər və analitiklər Taysonu toxunulmaz, təbiət qüvvəsi kimi görürdülər. Bu illüziya bir anda yox oldu.
Bu məğlubiyyətdən sonra Taysonun karyerası enişə keçdi. O, hələ də təhlükəli döyüşçü olaraq qalırdı, lakin artıq əvvəlki hökmranlıq havanı itirmişdi. Titullarını geri qaytarmağa cəhd göstərdi, lakin əvvəlki elita statusuna qayıda bilmədi. Duqlasla döyüş fiziki yox, həm də psixoloji və emosional zəiflikləri üzə çıxardı.
Şəxsi həyatı da getdikcə daha çox ictimaiyyətin diqqətinə düşdü. Yüksək səviyyəli boşanma yaşadı, hüquqi problemlərlə üzləşdi və menecment komandası ilə münasibətləri pozuldu. O, məşqçisini dəyişdi və Kas D’Amato ilə Kevin Runidən ibarət disiplinli komandadan uzaqlaşdı. Bu isə onun diqqətinə və performansına dərin təsir göstərdi.
Tayson bu məğlubiyyətdən sonra da döyüşləri uddu və sonradan bir neçə titul da qazandı, lakin əvvəlki “mistik aura” artıq yox idi. Duqlasa uduzması bir dövrün sonu idi — dayanılmaz görünən bir çempionun süqutu və qalmaqallarla dolu, çətinliklərlə müşayiət olunan yeni bir mərhələnin başlanğıcı.
Taysonun Geri Qayıdış Döyüşləri
Mayk Tayson Buster Duqlasa uduzduqdan və sonrakı məhkəmə prosesi onu həbsə apardıqdan sonra, boks aləmində qurtuluş yolu uzun və çətin oldu. 1995-ci ildə həbsdən azad olunduqdan sonra, çoxları əvvəlki ağır çəki kralının bir daha zirvəyə yüksələ biləcəyinə şübhə ilə yanaşırdı. Lakin Taysonun geri dönüş döyüşləri bütün dünyada maraq doğurdu və azarkeşlərə onun dağıdıcı gücünü xatırlatdı — baxmayaraq ki, nəticələr qarışıq idi və qalmaqallar daim onun kölgəsində idi.
1990-cı illərin Sonunda Boksa Qayıdışı
Taysonun səbirsizliklə gözlənilən dönüşü 19 avqust 1995-ci ildə Piter MakNiliyə qarşı baş tutdu. Bu döyüş media şousuna çevrildi və onilliyin ən çox izlənilən görüşlərindən biri oldu. Tayson sadəcə 89 saniyəyə qalib gəldi — MakNilinin məşqçisi döyüşü dayandırdı. Nəticə azarkeşləri həyəcanlandırdı, amma rəqibin səviyyəsi ilə bağlı suallar doğurdu.
Daha sonra o, Baster Matis Cn.-yə qarşı daha bir tez qələbə qazandı və yenidən titul uğrunda döyüşmək imkanı əldə etdi. 1996-cı ildə Tayson WBC tituluna sahib Frank Brunoya qarşı çıxdı — bu titulu heç vaxt uğurla müdafiə edə bilməmişdi. Tayson döyüşü tam nəzarətdə saxladı və üçüncü raundda texniki nokautla qalib gələrək çempionluğu geri aldı.
Həmin il, o, Brüs Seldonu birinci raundda məğlub edərək WBA titulunu da qazandı. Tayson yenidən dünya çempionu idi. Performansı əvvəlki illərlə müqayisədə dəqiq olmasa da, onun qorxulu reputasiyası və nokaut gücü onu hələ də qlobal səviyyədə cazibədar edirdi.
Lakin bu dövr ərzində qazandığı qələbələr daha çox zəif və ya pik formasından uzaq rəqiblərə qarşı gəlmişdi. Tənqidçilər Taysonun hələ də elit səviyyəli bir ağır çəki döyüşçüsü ilə qarşılaşmadığını deyirdilər. Bu isə tezliklə dəyişəcəkdi — dramatik nəticələrlə.
Evander Holifildlə Döyüşlər
Taysonun geri dönüş dövründəki ilk ciddi sınağı 1996-cı ilin noyabrında keçmiş dünya çempionu Evander Holifildə qarşı oldu. Yaşı və əvvəlki sağlamlıq problemləri səbəbilə ekspertlər Holifildi tezliklə sıradan çıxacaq bir rəqib kimi qiymətləndirsələr də, baş verənlər boks dünyasını heyrətləndirdi.
İlk döyüşdə Holifild Taysonun erkən hücumlarına tab gətirdi və döyüşün ortalarında onu texniki cəhətdən üstələdi. Holifild baş hərəkətləri, qucaqlaşma taktikası və dəqiq əks-zərbələrlə Taysonu zəiflətdi. 11-ci raundda hakim döyüşü dayandırdı — Holifild texniki nokautla qalib gəldi. Bu məğlubiyyət Taysonun Duqlasla döyüşdən sonra ilk real məğlubiyyəti idi və onun elit səviyyədə döyüşə davam edə bilib-bilməyəcəyi barədə mübahisələri yenidən alovlandırdı.
Revans döyüşü isə 28 iyun 1997-ci ildə baş tutdu və idman tarixinin ən qalmaqallı döyüşlərindən birinə çevrildi. Tayson, Holifildin təkrar-təkrar başla vurduğunu iddia edərək, döyüş əsnasında onun qulağını dişlədi — bir dəfə yox, iki dəfə. Hakim üçüncü raundda Taysonu diskvalifikasiya etdi və boks komissiyası onun lisenziyasını müvəqqəti dayandırdı, üstəlik 3 milyon dollar cərimə tətbiq etdi.
Bu hadisə dünya üzrə qınandı və Taysonun onsuz da zəif ictimai imicinə ağır zərbə vurdu. Bu an, onun karyerasında dönüş nöqtəsi oldu — qorxulu döyüşçüdən qalmaqallı, mübahisəli fiqura çevrildi və onun davranışları istedadını kölgədə qoymağa başladı.
Nəticələrə baxmayaraq, Tayson 2000-ci illərin əvvəllərinə qədər döyüşməyə davam etdi. Lakin Holifildlə olan döyüşlər onun prime dövründəki son yüksək səviyyəli qarşılaşmalar idi. Bu döyüşlər bütün dünyaya göstərdi ki, Tayson hələ də media diqqətini və bilet satışlarını cəlb edə bilərdi, amma onun əvvəlki hökmran döyüşçü dövrü artıq geridə qalmışdı.
Karyerasının Son Dövrləri
2000-ci illərə gəldikdə, Mayk Tayson artıq əvvəlki partlayıcı gücünü və oyun dəyişdirən sürətini itirmişdi — onu boksun ən qorxulu döyüşçüsünə çevirən xüsusiyyətlər tədricən zəifləyirdi. O, hələ də qlobal ikon və məşhur ad olaraq qalırdı, lakin son döyüşlərində Tayson yaş, yorğunluq və qarışıq karyerasının yaratdığı təsirlərlə mübarizə aparan bir döyüşçü idi. Onun rinqdəki son illəri hökmranlıqdan çox dözümlülük və irs yaratmaqla bağlı idi.
Son Döyüşlər və 2005-ci ildə Təqaüd
Holifild döyüşlərindəki qalmaqaldan və lisenziyasının qısa müddətlik bərpasından sonra Tayson döyüşməyə davam etdi, lakin əvvəlki formasını bərpa edə bilmədi. 2002-ci ildə o, çoxdan gözlənilən və geniş şəkildə reklam olunan döyüşdə Lennoks Lyuisə qarşı ağır çəki çempionluğu uğrunda rinqə çıxdı. Lakin döyüş zamanı aydın oldu ki, Tayson artıq əvvəlki səviyyədə deyil. Lyuis üstün texnika və uzaqlıqla döyüşə tam nəzarət etdi və səkkizinci raundda Taysonu nokaut etdi. Bu, Taysonun elita döyüşçü statusunun artıq bitdiyini simvolizə edən açıq və simvolik məğlubiyyət idi.
Taysonun son döyüşləri də bu tendensiyanı davam etdirdi. 2004-cü ildə o, britaniyalı ağır çəki döyüşçüsü Denni Uilyamsla qarşılaşdı. Asan qələbə kimi qiymətləndirilən bu döyüşdə Tayson dördüncü raundda nokaut oldu — döyüş əsnasında dizindən zədə aldı. Döyüşdə əvvəlki gücünün izlərini göstərsə də, onun dözümlülüyü və fiziki hazırlığı ciddi şəkildə zəifləmişdi.
Onun son peşəkar döyüşü 11 iyun 2005-ci ildə Kevin MakBraydlə baş tutdu. Tayson güclü başladı, lakin tez bir zamanda enerjisi tükəndi. Altıncı raunddan sonra döyüşü davam etdirməkdən imtina etdi və küncdə “artıq içimdə heç nə qalmayıb” dedi. Döyüşdən sonrakı müsahibədə o, açıq şəkildə etiraf etdi:
“Bildiyim halda döyüşə davam etmək bu idmana hörmətsizlik olar.”
Beləliklə, keçmiş çempion boksdan təqaüdə çıxdığını elan etdi.
Boks Karyerasına Baxış
Təqaüddən sonrakı illərdə Mayk Tayson şəxsi həyatında böyük bir transformasiya keçirdi. Əvvəllər zorakılıq, xaos və qeyri-sabitliklə tanınan Tayson getdikcə daha düşüncəli və emosional olaraq açıq bir fiqura çevrildi. Müsahibələr, kitablar və “Mike Tyson: Undisputed Truth” adlı monodram vasitəsilə o, həyatına – zəfərlərinə və dərin peşmanlıqlarına – açıq şəkildə toxundu.
Tayson şöhrət təzyiqi, uşaqlıq travmalarının emosional yükü və mentoru Kas D’Amatonu itirməyin təsiri barədə səmimi danışıb. O, həmçinin gənc yaşda əldə etdiyi şöhrət və sərvətə hazır olmadığını, bunun onu özünü dağıdan yollara apardığını etiraf edib.
Keçmişi nə qədər mürəkkəb olsa da, Taysonun boksdakı töhfələri inkarolunmazdır. O, boks tarixinin ən gənc ağır çəki çempionu idi, idmanın gördüyü ən qorxulu zərbə sahiblərindən biri idi və boksu aşaraq qlobal mədəniyyət ikonuna çevrilmişdi.
Bu gün Tayson mediada, podkastlarda və biznes sahəsində — o cümlədən uğurlu kannabis şirkətində — fəal iştirak edir. O, artıq sadəcə keçmiş döyüşçü deyil, həm də qurtuluşun və insan mürəkkəbliyinin simvoludur — bir zamanlar rinqi hökmranlıqla dolduran və onu tərk etdikdən sonra da inkişaf etməyə davam edən bir insan.